Fungi
Force
Frans van Rooijen en Michael Sailer
Ondernemer Frans van Rooijen en wetenschapper dr. Michael Sailer brengen een beits op de markt die is gemaakt voor natuurlijke grondstoffen. Onschadelijke schimmels vormen samen met lijnolie een biologische beschermlaag tegen zon en water. De biofinish is door een natuurlijk proces in staat om zichzelf te herstellen bij beschadigingen en kan volledig circulair in de natuur worden opgenomen.
Hout is een prachtig natuurproduct, maar heeft, eenmaal gekapt, bescherming nodig tegen weersomstandigheden. Hiervoor schilderen, beitsen of impregneren we het hout, maar deze producten bestaan vooral uit chemische stoffen. Hierdoor kan het hout niet worden gerecycled en komen giftige stoffen in de natuur terecht.
We spraken met Frans over zijn frustratie dat de mens op deze manier prachtige natuurproducten kapot maakt, en hoe hij dit wil veranderen.
Fotografie: Anouk Moerman
Film: Blickfänger
Hi Frans, wat drijft jou als mens, en aan welk probleem wil jij iets doen?
Om eerlijk te zijn was ik vroeger helemaal niet bezig met circulariteit. Totdat ik 25 jaar geleden directeur werd van een bedrijf dat zich bezighield met waterzuivering. Daar kwam ik in aanraking met hoe we omgaan met water op deze wereld, daar werd ik niet vrolijk van. Ik leerde dat je voor een katoenen T-shirt 4000 liter water nodig hebt, en voor een biefstuk 50 badkuipen. Ik las over hoeveelheden pesticiden die in het water belanden. Door menselijk handelen vervuilen en misbruiken we ons water in hoog tempo.
Er ging een wereld voor me open en ik wilde met ons bedrijf daar verschil in gaan maken. Dat liep een beetje anders, want ondertussen was een private equity fonds in het bedrijf gestapt. Die hadden niet zo’n boodschap aan mijn missie, die wilden gewoon 30% groei. Toen ik aangaf dat dat niet ging, was er weinig ruimte voor een gesprek. Lang verhaal kort: ik stond vrij snel buiten.
Je koos voor je principes. Wat ging je doen?
Ik heb Technische bedrijfskunde en Werktuigbouwkunde gestudeerd en hou ervan om nieuwe dingen te ontwikkelen en te experimenteren. Toen ik eenmaal realiseerde hoe slecht de aarde er door menselijk handelen voorstaat, kon ik niet meer terug en wilde ik daar iets aan doen. Ik belandde in de houtsector, want hout vond ik een heel mooi materiaal. Het is circulair en een van de weinige grondstoffen die niet eindig is. Het neemt CO2 op en groeit altijd weer aan. Maar ik ontdekte ook hier dat het ellendig is hoe we met hout omgaan. De mens maakt dit prachtige product het liefst kapot met gif.
Toen ik eenmaal realiseerde hoe slecht de aarde er door menselijk handelen voorstaat, kon ik niet meer terug en wilde ik daar iets aan doen.
Hoe ziet die houtwereld er dan uit en wat kan er beter?
Ik werkte toen als directeur van een bedrijf dat zijn eigen FSC-hout uit Afrika importeerde. Dat leek me een goede zaak, maar ik schrok enorm van de wereld van de houthandelaren. De mensen bleken helemaal niet bezig met een goed duurzaam product leveren. Er was veel geknijp met geld en gesjoemel met de FSC-regels. Ondertussen had ik geleerd dat er in de houtindustrie veel met chemische, giftige coatings wordt gewerkt. Hout is een mooi product, maar eenmaal gekapt heeft het bescherming nodig tegen het weer. Als je dat niet doet wordt het hout vochtig en komt er schimmel in die het hout opeet. Om dat te voorkomen schilderen, beitsen of impregneren we het hout. Maar dit is altijd heel goor, chemisch spul waarmee we in feite een prachtig natuurproduct kapot maken.
Hoe besloot je vervolgens om ervoor te zorgen dat hout een mooi natuurlijk product blijft? Welke oplossing had je?
Ik kwam in aanraking met dr. Michael Sailer. Deze Duitse wetenschapper werkte na zijn promotieonderzoek voor TNO. Hij ontdekte dat een in de natuur voorkomende onschadelijke schimmel - Aureobasidium pullulans genaamd – geschikt is om hout te beschermen. De schimmel hecht zich aan het hout en vormt zo een vaste beschermlaag tegen schadelijk zonlicht. En zo weert ze eventuele andere schadelijke schimmels uit het hout. Sailer zocht bedrijven die geïnteresseerd waren om deze uitvinding verder te ontwikkelen en naar de markt te brengen. Ik vond het een geweldig verhaal en zag er kansen in om een duurzaam alternatief te ontwikkelen voor het bestaande chemische aanbod. Om echt iets te kunnen veranderen.
Dus je ging een duurzaam alternatief naar de markt brengen waarbij schimmel níet het hout aantast, maar juist voor bescherming zorgt?
Precies! We praten tegenwoordig liever over ‘biocoating’, want schimmel vinden mensen maar een raar idee. Maar inderdaad, in die biocoating zit een oppervlakteschimmel en die heeft het hout niet nodig om van te leven. Ook kan de schimmel heel goed tegen de zon: hij maakt zwart gekleurde cellen aan om zich te beschermen tegen UV, net als bij mensen in de zon. Daarom is onze beits ook zwart. Het is een levende coating, die met enige regelmaat opnieuw ‘gevoed’ moet worden.
Dat is het tweede onderdeel van onze biocoating. Deze schimmel voedt zich namelijk met lijnolie. Lijnolie wordt gemaakt van vlas, en dat wordt lokaal geproduceerd. Dat lijnolie een goed materiaal is, is niet nieuw en wisten ze 300 jaar geleden al. Maar het blijkt dus ook een ideale voedingsbodem voor onze schimmel. Zonder lijnolie, zou onze schimmel van het hout afspoelen. En zonder schimmel, zou de lijnolie uitharden en het hout niet meer tegen vocht beschermen. Maar samen vormen ze een perfecte biocoating die het hout beschermt en laat ademen dankzij een natuurlijk proces.
Jullie doen dus eigenlijk de natuur na, in een potje. Is dat de kracht van jullie product vergeleken met het huidige aanbod? Waarin zit de belangrijkste kwaliteit?
Feitelijk zijn alle bestaande concepten om hout te beschermen gebaseerd op het tégenhouden van de natuur. Door het in te smeren met chemische stoffen, kan de natuur geen vat krijgen op het hout en gaat het langer mee. Wij vinden dit een strijd waar je heel druk mee bent, maar die je uiteindelijk altijd verliest. Want die chemische stoffen in verf en beits komen altijd in het milieu terecht, en dat is hartstikke slecht voor de natuur én voor de mens. Wij kiezen voor een systeem dat in de natuur bestaat en kan blijven bestaan te gebruiken. Door dit systeem in stand te houden kan de natuur zelf het werk doen en brengen we geen schade aan. Eigenlijk heel logisch.
Ik vond het enorm tegenvallen hoe moeilijk het is om een duurzame innovatie naar de markt te brengen
Mooi, je helpt door middel van een natuurlijk proces hout te beschermen. Hoe heb je dit naar de markt gebracht? Is het al een commercieel haalbaar product?
We zijn inmiddels op de markt en ons product is te koop. Dat ging niet zonder slag of stoot. De regelgeving in ons land maakt het lastig om duurzame alternatieven te ontwikkelen. Als je een product ontwikkelt zoals wij, loop je na een tijdje tegen het College Toelating Gewasbescherming en Biocide (CTGB) aan. Dat is bedacht om consumenten te beschermen tegen gevaarlijke producten. Maar in mijn ervaring beschermen ze – onbedoeld - vooral de bestaande industrie tegen nieuwkomers van buitenaf.
Neem bijvoorbeeld Roundup, een onkruidvernietiger die bekend staat als vreselijk vergif waar ongeveer alles van doodgaat. Vreselijk voor het milieu, toch is dit product opnieuw toegelaten tot de markt. En wij lopen vast in een onmogelijk systeem van regels en procedures, terwijl we een circulair natuurproduct naar de markt willen brengen! Nieuwe producten moeten eerst getest worden. Het testprogramma duurt 4 à 5 jaar en kost een paar miljoen euro – niet bepaald haalbaar voor een kleine ondernemer. Zo houden de grote industrieën, geholpen door de regels van de overheid, allerlei innovaties tegen. Ik vond het enorm tegenvallen hoe moeilijk het is om een duurzame innovatie naar de markt te brengen. Maar gelukkig zijn we er uiteindelijk met het CTGB uitgekomen. We hebben nu Xyhlo als merk, dat is onze B2B tak. En onder de naam Fungi Force verkopen we de biocoating aan consumenten.
Door de klant direct bruikbare duurzaam gebeitste planken aan te bieden, wordt het makkelijker om voor ons product te kiezen.
Dus je hebt inmiddels een milieuvriendelijk product voor zowel consumenten als de zakelijke markt. Je noemde al wat uitdagingen die jullie overwonnen hebben. Wat zijn op dit moment nog de grootste dillema’s?
We zijn ooit begonnen met onze B2B tak. Daar leerden we al snel dat we niet alleen een nieuw product gingen verkopen, maar ook een gedragsverandering teweeg moesten brengen. Want aannemers en bouwers zijn niet zo innovatief, mensen blijven het liefste doen wat ze altijd deden. Dan weten ze wat ze krijgen.
Kijk, ons product moet uit zichzelf hechten aan het hout. En dat duurt even. Als je een traditionele beits gebruikt, dan zit daar een chemisch spulletje in om het snel te laten hechten en drogen. Dat is fijn en makkelijk in gebruik. Met de biocoating gaat dat
anders en moet je langer wachten tot het droog is. Daarbij moet je ook rekening houden met het weer, want als het enorm regent als de coating nog niet goed droog is, is er het risico dat het eraf spoelt. Dus het moet een beetje beschut of afgedekt staan. Het vraagt dus een andere manier van werken.
De bouwwereld is niet zo bewegelijk, de bereidheid om anders te werken bleek toch een veel groter probleem dan ik had verwacht. Dus besloten we om naast de biocoating voor de consument, ons B2B assortiment uit te breiden met al volledig kant en klaar gebeitste planken. We hebben een nieuwe productielijn ontwikkeld, waarbij we planken beitsen en vervolgens in de fabriek drogen met UV. Door de klant direct bruikbare duurzaam gebeitste planken aan te bieden, wordt het makkelijker om voor ons product te kiezen.
Achteraf gezien ben ik wel erg enthousiast begonnen, echt vanuit een groen hart. Alleen, ik bracht het te inhoudelijk en schimmels vond men geen aantrekkelijk verhaal. Na verloop van tijd realiseerde ik me dat mijn potentiële klanten echt tijd nodig hadden om te wennen aan wat wij hen vertelden.
Jouw circulaire oplossing vraagt om een gedragsverandering. Het lijkt geen hogere wiskunde, maar het blijkt toch een grote opgave. Hoe ga je daarmee om?
We zijn behoorlijk principieel, omdat we ervan overtuigd zijn dat het bestaande aanbod de aarde kapot maakt. En wij willen daar echt iets tegen doen. Een voorbeeld is onze keuze voor lijnolie. Er bestaan allerlei soorten, en je kan ook kiezen voor sneldrogende lijnolie. Dat zou het voor iedereen makkelijker maken, want dan zit je niet meer met die lange droogtijd. Maar sneldrogende lijnolie zit vol met zogenaamde additieven, zware metalen en is hartstikke slecht voor het milieu. Dus we zijn principieel gebleven en gebruiken alleen gewone, natuurlijke lijnolie. Gevolg is wel dat de droogtijd langer is en we dus onze klanten moeten meenemen, opleiden eigenlijk, in een andere werkwijze.
En ja, dat is me tegengevallen. Het is heel lastig om in een traditionele markt te willen innoveren. Zo was ik een keer bij een verffabrikant en die zei tegen me: “ik vind het een prachtig product, maar wij doen er juist ALLES aan om schimmels buiten te houden. Die bederven ons product en de machines, dus dit gaat ‘m voor ons nooit worden.” Het systeem, het fabrieksproces, is zo georganiseerd dat het chemische verwerking ondersteunt en natuurlijke processen de vijand zijn. Het is een gevecht met een trage, ouderwetse industrie. We proberen ons verhaal en product goed in te passen, maar deze partijen overtuigen vergt een lange adem.
Je hebt absoluut een lange adem en al een hele weg afgelegd! Hoe zie je de toekomst voor je en wat is er nodig om daar te komen?
De ambitie zit in het groot maken van het product en het verspreiden van de toepassing. Ik hoef zelf niet per se een groot bedrijf of fabriek te runnen en ben juist groot voorstander van lokale productie. Die schimmel komt vrijwel over de hele wereld voor. Dus ik leer anderen graag hoe je deze biocoating moet maken en verkoop ook licenties. Ik ben nu bezig om dat systeem goed in te richten. Mijn ambitie is om een goed product over de wereld te verspreiden.
Wat we dus nu nodig hebben is de eerste fabrikant die wel de eerste stap durft te zetten om te gaan produceren met schimmels. We willen gebruik maken van bestaande infrastructuur, die is er allang. Er zijn genoeg plekken waar ze een aparte ruimte kunnen inrichten om hiermee te gaan pionieren naast traditionele processen. Zo kunnen we het snelst schalen en impact maken. Dus verffabrikanten, wij zijn er klaar voor, wie durft de eerste te zijn?
We moeten onze omgang met hout gaan omzetten in daadwerkelijk circulair gebruik. En snel ook
Ten slotte, wat is je belangrijkste boodschap aan de fabrikanten en ons allemaal?
Met dit product wil ik een bijdrage leveren aan een betere wereld en die boodschap wil ik wereldwijd verspreiden. Dus werk ik aan mijn naamsbekendheid en ik grijp alle mogelijkheden aan om die te krijgen. Er is geen twijfel over dat de mensheid totaal anders zal moeten omgaan met de aarde. We moeten onze omgang met hout gaan omzetten in daadwerkelijk circulair gebruik. En snel ook!