Super-
Local

Luc van Hoeckel

Luc van Hoeckel ontwerpt oplossingen voor de 90% van de wereldbevolking, die geen toegang hebben tot goede basisvoorzieningen. Zo maakte hij bijvoorbeeld ziekenhuisbedden in Malawi en bedacht hij een oplossing voor afval van toeristen in Nepal. Door te werken met lokale materialen en lokaal faciliteiten op te zetten, kunnen spullen makkelijk worden geproduceerd of gerepareerd. Daardoor zijn producten veel duurzamer en bovendien worden er banen gecreëerd op plekken waar vaak grote werkloosheid heerst.

Veruit de meeste producten in de wereld worden ontworpen voor ongeveer 10% van de wereldbevolking, aldus Cynthia Smith, schrijfster van ‘Design for the Other 90 %. Een groot deel van de bevolking heeft dus weinig of geen toegang tot producten en diensten die wij als heel vanzelfsprekend beschouwen. De maakindustrie in ontwikkelingslanden levert vaak producten van lage kwaliteit, maar geïmporteerde producten zijn te duur voor de financiële draagkracht van deze doelgroep. Gedoneerde producten eindigen soms ongebruikt op de afvalberg, omdat ze in een lokale context niet goed werken of gerepareerd kunnen worden.

We spraken met Luc over hoe je ontwerp kan inzetten in ontwikkelingslanden en hoe hij dat doet vanuit lokale vraag, gewoontes en smaak, die soms heel anders is dan de zijne.

Text: Lisa Hardon

Photography: Anouk Moerman

Film: Blickfänger

Hi Luc, vertel eens: wat drijft jou, wat is je passie en waar komt die vandaan?

Iets maken, ontwerpen, is bijna meditatief voor mij. Met materialen aan de slag gaan, verschillende texturen voelen en geluiden van machines horen: van het hele creatieve proces word ik heel blij. Op de middelbare school was er een docent die in mij geloofde en mij aanmoedigde daar iets mee te gaan doen. Dankzij hem kon ik naar het Sint Lucas college, mijn eerste opleiding voor ontwerp. Toen ik daar was wist ik: dit is het! Ik wilde de nieuwe sterontwerper worden. Daarom ben ik mijn vervolgopleiding gaan doen op de Design Academy in Eindhoven.

Je wilde dus een sterontwerper worden. Wat wil jij graag creëren in de wereld?

Op de Design Academy heb ik me ontwikkeld als mens en ook een heel ander perspectief op de wereld gekregen. In het derde jaar begon ik te zien dat de wereld in brand staat, terwijl ik maar nieuwe tafels en stoeltjes ontwierp. Ik kwam toen een boek tegen: Design for the Other 90%. Het boek gaat erover dat wij als traditioneel ontwerpers producten en diensten ontwerpen voor 10% van de bevolking, de groep die design kan veroorloven.

Wat ontwerp je nou voor 90% van de mensen die ook toegang willen tot goed ontworpen producten en diensten, die het door armoede of zware leefomstandigheden ook nog veel harder nodig hebben dan wij? Dat vond ik zo inspirerend.

Via de Academy konden we een project doen in Nepal voor een farmaceutisch bedrijf. Na zes weken onderzoek in de rurale gebieden ontdekten we dat veel patiënten uit plattelandsgebieden niet wisten hoe ze om moesten gaan met medicijnen en bijsluiters niet konden lezen. Door illustraties en infographics op de verpakking van medicijnen te plaatsen, lieten we zien hoe je de medicatie het beste kan gebruiken. Daar zagen we dat we ons als ontwerpers ook kunnen inzetten om echt verschil te maken voor mensen die het nodig hebben. Zo zijn mijn klasgenoot Pim van Baarsen en ik in 2012 Super Local gestart.

Traditionele ontwerpers ontwikkelen producten en diensten voor 10% van de bevolking.

Je zegt dat je verschil wil maken voor de 90% van de mensen op aarde die dat het hardst nodig heeft. Kun je dit toelichten, hoe doe je dat?

We werken in veel verschillende contexten. De ene keer ontwerpen we producten voor een ziekenhuis in Afrika, de andere keer staan we op een vuilnisbelt en bedenken we een dienst voor afvalverwerking in Nepal. Onze projecten verschillen dus, maar wat bij ons centraal staat is de manier van werken. Onze aanpak is gebaseerd op de methode Human Centered Design, wat betekent dat de behoefte van de eindgebruiker centraal staat.

Als ontwerpers starten we dus niet direct met het pitchen van ideeën, maar met grondig onderzoek om de soms complexe problematiek goed in kaart te kunnen brengen. Wij denken dat de wereld geen superhelden nodig heeft, maar mensen die beter luisteren. Dat is onze rol.

Onze werkwijze bestaat uit drie dingen. Als eerste onderzoeken we de vraag, behoefte, voorkeuren en wensen van de doelgroep. Ten tweede bekijken welke materialen lokaal voorhanden zijn, maar ook, welke kennis en productietechnieken er beschikbaar zijn. En als laatste, zoeken we naar een businessmodel om de oplossing financieel haalbaar te maken. Een ander belangrijk aspect is dat we bij elk project zoveel mogelijk werkgelegenheid proberen te creëren.

Ok, dus je werd geen sterontwerper of superheld, maar een Human Centred Designer. Wat is dat?

De Human Centered Design methode is een heel organisch proces. Het gaat eigenlijk vooral over: hoe kunnen we gelijkwaardige relaties opbouwen met de mensen met wie we samenwerken? Die gelijkwaardigheid is belangrijk om het werkelijke probleem te achterhalen. Dus we nemen echt de tijd voor goed lokaal onderzoek en creëren ruimte voor gesprek door mensen op hun gemak te stellen.

De precieze manier om dat te bereiken verschilt. We gebruiken verschillende interviewtechnieken. We lopen ook vaak mee met de lokale community om te observeren wat er gebeurt. Soms werken we de hele dag met een ambachtspersoon mee om een techniek zelf te leren. Om cultuurverschillen te doorbreken en ook verlegen mensen te betrekken, werken we soms met kaartensets waarop mensen dingen kunnen aanwijzen.

Het is geen snel proces. Je moet echt investeren in persoonlijke relaties en elkaar leren kennen, om uiteindelijk een goed ontwerp te kunnen maken.

En dan heb je na lang onderzoek een oplossing bedacht. Wat maakt je dan bijvoorbeeld, wat voor producten ontwerp je?

We hebben bijvoorbeeld in Nepal een project gedaan, waarbij we plastic afval in de Himalaya verzamelen en verwerken tot nieuwe producten in een daarvoor opgezette plastic recycling werkplaats. Het volledige proces van het ophalen van het afval op de bergen tot aan de producten in de winkel wordt gerund door de lokale bevolking.

Onze opdrachtgever vroeg ons eerst om producten te maken voor de lokale bevolking. Dat wilden wij ook, maar na ons onderzoek bleek dat verdienmodel niet rendabel. Dus stelden we voor om eerst producten te maken voor toeristen van plastic afval dat door hen is achtergelaten op hun reis door Himalaya. Door hier mee te beginnen, konden we het recyclingbedrijf opbouwen. De volgende stap is nu dat we gaan uitbreiden naar het maken van producten die lokaal gebruikt kunnen worden.

Een ander voorbeeld is een ziekenhuisproject in Malawi. Daar werden we uitgenodigd om nieuwe ziekenhuisproducten te ontwikkelen. Het probleem was dat veel van de inventaris van de Malawiaanse ziekenhuizen uit Amerika of Europa kwam, maar niet aansloot bij de lokale behoefte. Zo was er niet altijd stroom beschikbaar om de elektrisch aangestuurde bedden hoger of lager te zetten.

Samen met ambachtslieden in een metaalwerkplaats in Malawi hebben we de producten ontwikkeld.

En konden kapotte onderdelen niet lokaal gerepareerd worden, omdat reserveonderdelen niet beschikbaar waren en specialistische kennis niet voorhanden was. Om dit probleem volledig te doorgronden hebben we wekenlang meegelopen met doctoren, vroedvrouwen en patiënten om te kijken hoe zij werken en hoe de producten worden gebruikt. Toen snapten we ineens waarom veel van de bedden doorgezakt waren. In Malawi is het heel normaal dat als een patiënt in het ziekenhuis ligt, de hele familie langskomt en op het bed gaat zitten. Dat zijn van die dingen waar je nooit achter komt als je het vraagt, dat moet je gewoon zelf zien.

We hebben samen met het personeel van verschillende grote en kleinere ziekenhuizen een volledig assortiment ontworpen, waaronder ziekenhuisbedden, operatiekrukjes, operatietafels en -trolleys, scheidingswanden, infuuszakstandaards, bedtafels en wastrolleys. Allemaal gemaakt om low-tech, betaalbaar, en lokaal te kunnen maken én repareren.

Een van de mooiste dingen aan dit project vind ik dat we veel lokale werkgelegenheid hebben gecreëerd. Samen met ambachtslieden in een metaalwerkplaats in Malawi hebben we de producten ontwikkeld. We hebben de ambachtslieden ook nieuwe dingen geleerd, zoals het maken van technische tekeningen in een 3D programma. Nu zijn wij niet meer nodig en kunnen ze dus ook zelf nieuwe producten ontwikkelen en maken.

Wij willen afval weer waarde geven en daar een businessmodel omheen creëren dat lokaal impact heeft.

Je werkt dus altijd met andere materialen. Hoe kies jij de materialen die je nodig hebt, en welke rol speelt circulariteit bij Super Local?

Duurzaamheid is key in ons werk, en vaak is het oplossen van een afvalprobleem het uitgangspunt van een project. Het is zo'n bizar idee dat als een product in de prullenbak wordt gegooid, het z’n waarde verliest. Wij willen afval weer waarde geven en daar een businessmodel omheen creëren dat lokaal impact heeft.

Nog een ander voorbeeld is het project dat we hebben gedaan in Zanzibar. Een groot deel van de bevolking op Zanzibar is Islamitisch en drinkt geen alcohol. Maar de toeristen die komen voor de prachtige stranden drinken wél graag een drankje.

Gevolg is een enorme berg glasafval, dat nergens naar toe kan. Wij ontwierpen een serie producten die vanuit deze afvalstroom gemaakt konden worden. Zo hebben we een manier bedacht waarmee toeristen hun eigen afval mee van het eiland nemen, verpakt in een aantrekkelijk product en daar ook nog voor betalen.

Het Himalaya-project werkt vergelijkbaar, daar gebruiken we plastic afval dat wordt achtergelaten door bergbeklimmers. Hiervan maken we souvenirs als aandenken van hun beklimming. We hebben bedacht dat ze het zelf naar beneden dragen, om zo ook een logistiek systeem op te zetten en hen medeverantwoordelijk te maken voor het opruimen van het afval. Je kunt je natuurlijk afvragen of het maken van een hebbeding echt duurzaam is. Maar de impact die we maken gaat over de tonnen afval die naar recyclers gaan en die lokaal verwerkt worden. Het souvenir is een middel om dat doel te bewerkstelligen.

Duurzaam ontwerpen is niet makkelijk en werken in een ontwikkelingsland al helemaal niet. Wat zijn de grootste dilemma’s in jullie projecten, waar loop je tegen aan?

Waar we in het begin tegen aanliepen, is dat je als ontwerper zelf een bepaalde smaak hebt over hoe iets moet werken of eruit moet zien. We hebben geleerd dat los te laten. Ons werk speelt zich af in een totaal andere context. Dat betekent ook dat er een andere opvatting is over wat mooi is. Ons doel is om lokaal verschil te maken, dus soms moeten we iets dat wij niet zo mooi vinden toch ontwikkelen, omdat de lokale bevolking dit fantastisch vindt. Daarom is het zo belangrijk om goed te luisteren en tijdens het ontwerpen constant feedback te vragen.

Wat ons werk soms ook lastig maakt is dat we moeten werken in best wel extreme condities. We werken in ontwikkelingslanden, het is soms extreem koud, of extreem warm. We slapen soms op matjes in een hut van stro en ik heb malaria gehad. Dit hoort bij het avontuur en levert veel mooie dingen op. Maar hoe ouder je wordt, hoe meer dit van je vraagt. Misschien kom ik nu op een punt dat ik wat vaker thuis wil zijn. En vliegschaamte is natuurlijk ook wel een ding, want om lokaal impact te maken en afval te recyclen vlieg ik de hele wereld over. Tot nu toe heiligt het doel de middelen, maar ik denk daar wel over na.

Ondertussen moet ik Super Local financieel draaiende houden. Ik voel me rijk van binnen, maar het is niet altijd makkelijk om partners met een vergelijkbare visie te vinden die ook nog eens budget ter beschikking hebben om een duurzaam project neer te zetten. Deze studio is mijn fuel for life, maar ik moet er ook voor zorgen dat ik ervan kan leven.

Dus denk even twee keer na voordat je iets maakt.

Werken voor jouw doelgroep is een financiële uitdaging. Hoe ziet de toekomst van Super Local eruit en wat is er nodig om daar te komen?

Op dit moment zit ik midden in een soort herontwerp van wat Super Local is. We hebben samen jarenlang over de hele wereld gewerkt, maar Pim heeft een jong gezin en we hebben samen besloten dat ik nu alleen verder ga met de studio. Ik ben er nu even een half jaar tussenuit om te bedenken hoe de toekomst eruit gaat zien. Na alle buitenlandse avonturen, zou ik het ook leuk vinden om meer impact in Nederland te maken. Zeker rondom afval, want het lijkt allemaal heel goed georganiseerd, maar ook hier is nog veel winst te behalen.

Ik wil me daarbij het liefst richten op één probleem, met een oplossing die ik kan opschalen. Daar komt natuurlijk ook een stukje financiering bij kijken. Deze ideeën staan nog in de kinderschoenen, dus dit Secrid Talent Podium met coaching kwam precies op het goede moment!

Aan iedereen die met je mee wilt denken. Welke boodschap wil je overbrengen?

Kijk: de problemen in de wereld zijn groot en complex. Mijn advies: ga eens met de buurman praten, met een ‘gewoon’ lokaal iemand. Doe goed onderzoek en luister. Dan komen er vanzelf dingen boven waar jij verschil in kan maken. De boodschap die ik wil uitdragen is eigenlijk aan mijn medeontwerpers gericht. Want we hebben geen nieuwe tafels en stoelen meer nodig. Dus denk even twee keer na voordat je iets maakt. Over de impact die het nu heeft, en voor de komende generaties.

super-local.com

Instagram: @superlocal