Omlab
Huub Looze & Margreet van Uffelen
Huub Looze en Margreet van Uffelen maken zij bijvoorbeeld taludtegels en vogelkasten, die na gebruik helpen de bodem en biodiversiteit te herstellen. Met hun ontwerp- en onderzoeksbureau Omlab doen zij onderzoek naar biobased en circulaire materialen en ontwerpen daarmee productvoorbeelden om de bouwwereld te verduurzamen.
De bouwsector is verantwoordelijk voor een kwart van al het afval in Nederland. Daarnaast wordt er in de sector vaak gekozen voor materialen die grondstoffen uitputten, zoals beton. Of producten die schadelijk zijn voor de natuur, zoals chemische coatings. Als gevolg hiervan neemt de biodiversiteit in Nederland al een eeuw lang af, op dit moment is het nog maar 15% van wat het ooit was.
We spraken met Huub en Margreet over hun idealen, de natuur als aandeelhouder en de schoonheid van natuurlijke materialen.
Fotografie: Anouk Moerman
Hoi Margreet en Huub, wat brengt jullie samen?
Margreet: We maken ons zorgen over de staat van de natuur en vinden het allebei heel belangrijk om respectvol met de natuur om te gaan. Het aantal vogels en insecten is in ons leven enorm afgenomen. En veel biodiversiteit wordt vernietigd in het belang van de economie, door grondstoffen te delven op mens- en natuur onterende manieren. Wat ons allebei drijft is dat we onze verantwoordelijkheid willen nemen om het verlies aan biodiversiteit tegen te gaan in het belang van generaties na ons.
Huub: Ik werkte lange tijd als productontwerper en docent op de kunstacademie St. Joost in Breda. Toen was ik al gefascineerd door de mogelijkheden van volledig natuurlijke materialen. Het mooie daarvan was dat ik de opgedane kennis direct kon overbrengen op studenten, en zo de nieuwe generatie ontwerpers bewustwording over biobased materialen kon meegeven. Ook thuis aan de keukentafel werkte mijn bevlogenheid besmettelijk. Margreet werkte in die tijd als zelfstandig communicatieadviseur. Dat deed ze vooral voor kunst- en natuurorganisaties, en ze was vanuit haar vak dus ook al bezig met duurzaamheid en de natuur.
Margreet: In 2016 zijn we samen een project over biobased materialen gaan doen in opdracht van de gemeente Bergen op Zoom. Daarvoor spraken we met allerlei beleidsmedewerkers en bedrijven over natuurlijke materialen, waardoor we veel mogelijkheden zagen om het beter te doen. We besloten de kennis die we al die jaren hadden opgebouwd te bundelen en samen een eigen bedrijf te starten. Dat werd Omlab. Een ontwerp- en onderzoeksbureau dat biobased en circulaire, oftewel bio-circulaire materialen en producten ontwikkelt om de bouwwereld mee te verduurzamen.
Jullie begonnen samen Omlab, om de bouwsector te helpen verduurzamen met biobased oplossingen. Wat kan er beter in de bouwindustrie?
Huub: Het kwartje viel bij ons toen jaren geleden onze magnetron kapotging. In plaats van een nieuwe te kopen, wilden wij het apparaat laten repareren. De monteur die vervolgens langskwam vond onze vraag maar raar: het was veel goedkoper om gewoon een nieuwe te kopen, zei hij. Maar wij wilden voorkomen dat het apparaat als afval zou eindigen.
Margreet: Dit voorval opende onze ogen. We begonnen in te zien dat maar weinig consumenten zo denken, laat staan de producenten van deze producten zelf. Die richten zich vooral op winst. Ten koste daarvan putten ze grondstoffen uit, creëren ze slechte arbeidsomstandigheden en laten ze een steeds groeiende afvalberg achter. Ze zijn zich vaak wel bewust van deze ‘neveneffecten’, maar kiezen er toch voor om hun verantwoordelijkheid niet te nemen.
Huub: Deze houding heeft een enorme negatieve impact op ons milieu, en met name de bouwsector is daarin een grote vervuiler. Die sector is namelijk verantwoordelijk voor een kwart van al het afval in Nederland. Daarnaast wordt er in de sector vaak gekozen voor materialen die grondstoffen uitputten, zoals beton. Of voor producten die schadelijk zijn voor de natuur, zoals chemische coatings die kunststof deeltjes in de natuur achterlaten. Als gevolg hiervan neemt de biodiversiteit al een eeuw lang in rap tempo af: in Nederland daalde de biodiversiteit van ruim 40% in 1900 tot ongeveer 15% in 2000. Dit is rampzalig voor dieren, planten en mensen.
Zo ontwerpen dat de bouwsector de biodiversiteit versterkt.
Dus jullie willen de biodiversiteit stimuleren, welke producten ontwerpen jullie daarvoor?
Huub: In 2019, toen we Omlab oprichtten, waren er nog maar weinig 100% natuurlijke én circulaire materialen beschikbaar. Dus dat hebben we eerst ontwikkeld. Ons materiaal bestaat uit ingrediënten zoals kalk, doorgespoeld en gezuiverd wc-papier uit het riool en bindmiddelen gebaseerd op bruinwier en Kaumera. Dat is een grondstof uit de rioolwaterzuivering. Gemengd lijkt het qua structuur op klei en kan het op verschillende manieren worden verwerkt. We kunnen het 3D printen of in mallen persen. En als het uithardt voelt het een beetje als beton.
Margreet: Met de materialen die we ontwikkelen ontwerpen we natuurvriendelijke productvoorbeelden, zoals bouwstenen, taludtegels, zwaluwkasten en vleermuizenkasten. Hiermee kunnen we de industrie laten zien hoe de sector natuurpositief kan ontwerpen en bouwen. Maar we kunnen met ons materiaal ook op maat een ander product ontwerpen, dat aansluit bij de wensen van een klant.
Huub: We willen graag anders ontwerpen, met de natuur als aandeelhouder. Naast materiaal- en productontwikkeling, is onderwijs en kennisdeling een belangrijke manier om impact te maken. We organiseren daarom ook regelmatig workshops en masterclasses voor studenten en bedrijven, samen met scholen en onderzoeksorganisaties. Dit doen we in onze werkplaats in Arnhem. In ons lab laten we iedereen hands-on kennismaken met de mogelijkheden van biobased en circulair bouwen. En daar komen vaak ook weer nieuwe productideeën uit.
Kun je iets meer vertellen over jullie taludtegels, zwaluwkasten en vleermuizenkasten?
Margreet: Wat we belangrijk vinden is dat de producten die we ontwerpen geen schade toebrengen, maar ook dat ze iets toevoegen aan de natuur. Dat noemen we natuurpositief: we willen zo ontwerpen dat de bouwsector biodiversiteit niet vermindert maar juist versterkt. Dat begint al met de keuze van de grondstoffen en het ontwerp. Daarom werken we zonder fossiele grondstoffen of nare chemie. Want het kan ook zonder die materialen. Er is nog zo ongelofelijk veel waardevol materiaal in omloop dat nu afval heet.
Huub: Wij willen met de ingrediënten van ons materiaal juist bijdragen aan natuurherstel. Dit komt goed samen in onze taludtegel. Taludtegels worden gebruikt om hellingen te verstevigen, wij hebben daar een natuurlijke variant voor ontworpen. Hiermee ga je erosie tegen, wat een groeiend probleem is in Nederland door klimaatverandering. Onze tegels bieden voldoende stabiliteit zodat de natuur kan herstellen, maar lossen uiteindelijk op zodra de natuur het zelf kan overnemen. Dat duurt nu ongeveer een jaar. We werken samen met Wageningen Universiteit om hier verder onderzoek naar te doen.
Margreet: De tegels die we 3D-printen kunnen we aanpassen aan de specifieke behoeften van de bodem, bijvoorbeeld door er extra kalk aan toe te voegen. Want op steeds meer plekken in Nederland heeft de bodem mede door erosieproblemen last van een kalktekort. Zo zijn onze tegels eigenlijk een ruggensteuntje voor de natuur, ze dienen ze als voedingssupplement voor de bodem.
Huub: Onze zwaluw- en vleermuiskasten werken op basis van hetzelfde principe. Ze zijn eigenlijk het beste te omschrijven als tijdelijke, prefab starterswoningen. We hangen deze kasten op plekken die opnieuw worden ontwikkeld, of waar natuurbeheer net opstart. De bouwsector is volgens de Natuurwet verplicht om kasten op te hangen tijdens een bouwproject. Onze kasten bieden een veilige plek voor deze dieren om zich te vestigen en hun populatie op te bouwen. Als na de bouw of verbouwing de rust terug is, bouwen zwaluwen zelf gewoon hun eigen nesten. Onze kasten vallen op de bodem vergaan vervolgens, waar de kalk iets toevoegt of op z’n minst geen schade aanricht.
Hoe weten opdrachtgevers jullie te vinden, waar komen de productideeën vandaan?
Margreet: We laten productvoorbeelden zien aan de markt. Onze werkplaats speelt daarin een cruciale rol. Dat is niet zomaar een plek waar we met materialen werken, het is een echte broedplaats voor nieuwe ideeën en innovaties. Elke samenwerking, of het nu met bouwbedrijven, studenten of beleidsmakers is, begint hier. We laten iedere partner met eigen ogen zien én ervaren wat er allemaal gedaan kan worden als je anders ontwerpt met grondstoffen en kiest voor biobased en circulaire materialen.
Huub: Door hands-on te werken brengen we het concept van biobased bouwen echt tot leven. Dit werkt goed voor bedrijven en ontwerpers die misschien nog geen helder beeld hebben van wat een 100% biocirculair materiaal maken precies inhoudt. En partijen die wel ervaring hebben, zien in onze werkplaats een 'snoepwinkel' vol mogelijkheden. Deze aanpak is niet alleen leerzaam, maar ook super inspirerend.
Huub: Onze kracht is onze creativiteit en verbeelding. Het vermogen om nieuwe mogelijkheden te verkennen. Doordat we veel kennis in huis hebben over natuurlijke materialen en processen, zijn we niet alleen een partij die producten ontwikkelt. Omlab is ook een denktank voor innovatieve en duurzame productoplossingen.
Onze tegels lossen op zodra de natuur het zelf kan overnemen.
Een snoepwinkel voor 100% biobased mogelijkheden, dat klinkt goed. Maar 100% duurzaam is vaak lastig. Wat jullie grootste dilemma’s?
Huub: In de keuzes die we maken over onze materialen en producten staat de natuur voorop. We volgen de principes van natuurlijke kringloopprocessen, waarin materialen na een tijd vergaan en weer opnieuw deel worden van de natuur. Ook onze materialen breken in de loop van de tijd af, dat duurt ongeveer een jaar. Dit beschouwen we niet als een nadeel, maar juist als een positief aspect van onze producten. We staan daarin bekend als heel principieel en idealistisch. Daar zijn we trots op.
Margreet: Dat klopt. Sommige partijen kiezen juist voor onze idealistische houding en volhardendheid. Anderen hebben er moeite mee. De realiteit is namelijk ook dat een product voor de bouwwereld aan veel regels moet voldoen. Die regelgeving vraagt dat een product optimaal presteert, maar die prestatie-eisen staan soms haaks op onze duurzame principes. Dat vraagt wat hen betreft om concessies, maar wij zoeken graag door. Er zijn al te veel bouwproducten met concessies op de markt.
Huub: We weten heel goed dat we ons product makkelijk ‘beter’ kunnen laten presteren door er een beetje cement of chemisch bindmiddel aan toe te voegen. Maar dan stopt het zoeken naar de betere oplossing. We kiezen er bewust voor om deze schadelijke chemische toevoegingen te vermijden en gaan echt alleen voor biocirculair. Het maakt onze weg wel langer, en soms haken bedrijven hierdoor af. Daarom zijn we op zoek naar partners die onze ontwerpen verder de markt in kunnen brengen. Dan kunnen we toch impact maken in de sector, en ons tegelijkertijd blijven vanuit onze idealen richten op het ontwikkelen van nieuwe toepassingen.
Jullie zoeken partners om jullie producten te vermarkten. In hoeverre zijn jullie producten al klaar voor de markt?
Huub: Onze producten bevinden zich op dit moment in de proof-of-concept fase. We hebben tests uitgevoerd met werkende prototypes en kunnen op dit niveau de functionaliteit van onze producten aantonen. Zo kunnen we de bouwindustrie laten zien dat ze wel degelijk natuurlijke keuzes kunnen maken.
Margreet: Maar onze expertise ligt bij het initiëren van productideeën en het onderzoeken van nieuwe toepassingen. Met de machines in onze werkplaats kunnen we in het klein laten zien wat de mogelijkheden zijn. We hebben zelf niet de technologie in huis om op grote schaal te produceren.
Wij zijn geen fabriek en hebben ook niet de ambitie om dat te worden. Daar lopen we nu een beetje tegen aan, zeker als je een bedrijf net zover hebt dat ze enthousiast zijn over de mogelijkheden van biocirculair werken. Dan wil je ook producten kunnen leveren. Dus daar zoeken we partners voor.
Hoe zien jullie de toekomst voor je, wat hebben jullie nodig om op grotere schaal impact te kunnen maken?
Margreet: Een belangrijke volgende stap voor ons is om die brug naar de markt en naar productie te slaan. Hiervoor willen we samenwerken met 3D-printbedrijven die al veel ervaring hebben met industrieel produceren, zoals Neolithic. Voor deze aanpak is het bovendien nodig om een goed businessmodel uit te denken. Hiervoor zoeken we nog goede adviseurs.
Huub: Daarnaast willen we ons materiaal een stap verder brengen. Daarvoor zoeken we vooruitstrevende bedrijven in de bouwsector die met ons willen samenwerken, die openstaan voor innovatie en biocirculaire materialen. Hier hoort ook een upgrade van onze werkplaats bij. Met geavanceerdere apparatuur, zoals betere 3D-printers en een robotarm, kunnen we uitgebreidere tests uitvoeren die aansluiten op de industrie. We zijn hard op zoek naar investeerders en partners die ons hierbij kunnen helpen.
Ten slotte, wat wil je zeggen tegen onze lezers?
Margreet: Onze belangrijkste boodschap zit in onze naam: Om! Dat is onze oproep tot een radicaal andere manier van denken en doen, een pleidooi om anders te ontwerpen. Met onszelf en onze leefwijze als circulair onderdeel van de natuur. Omdat dit wat ons betreft de enige manier is om het tij voor de biodiversiteit en dus onszelf te keren.
Huub: Wij dagen iedereen uit, van bouwbedrijven tot de politiek, ontwerpers en consumenten, om verantwoordelijkheid te nemen en te kiezen voor natuurpositieve oplossingen.
Meer interviews
Secrid Talent Podium - Suntex
Pauline van Dongen maakt een lichtgewicht en energieopwekkend textiel met zonnecellen voor bijvoorbeeld geveldoeken, festivaltenten of luifels
Secrid Talent Podium - Haptics of Cooking
Boey (Bo) Wang maakt 100% inclusieve producten voor het uitvoeren van alledaagse taken
Secrid Talent Podium - Meaningful Matter
Lotte Douwes maakt nieuwe hoogwaardige serviezen en interieurproducten van keramiekafval.
Studio Milou Voorwinden
Milou Voorwinden vernieuwt de bestaande mode- en textielindustrie door innovatieve 3D-weeftechnieken te ontwikkelen
Secrid Talent Podium — Resty
Ontwerper Doreen Westphal en ondernemer Ruud Zanders maken van groenteafval van Nederlandse boeren puur én gezond eten. Onder de naam Resty verwerken zij afgekeurde paddenstoelensteeltjes en misvormde tomaten tot de lekkerste plantaardige burgers en worsten.